Educació i ciutadania: estudi sobre la participació de la infància i l’adolescència als municipis de Teo i Getafe
Resum
Aquesta investigació explora la participació ciutadana infantil i adolescent a dos municipis espanyols. S’hi analitzen, des de la perspectiva de 34 nenes, nens i adolescents membres de la Comissió de Participació d’Infància i Adolescència, a Getafe (Comunitat de Madrid), i del Fòrum de Participació Infantil i Adolescent, a Teo (Galícia), quins són els significats que donen a la participació, els aprenentatges que obtenen i les propostes que fan per millorar la participació infantil i adolescent. S’hi utilitza un enfocament qualitatiu a través de cinc grups de discussió. Els resultats mostren quins significats donen a la participació; com identifiquen diversos aprenentatges adquirits —organitzats en competències sociopersonals i democràtiques, a més de continguts sobre les temàtiques abordades als òrgans municipals de participació—, i de quina manera elaboren, des de les seves experiències, propostes per millorar la visibilitat i la implicació ciutadana de nenes, nens i adolescents als seus municipis, que passen pel canvi de la mirada adultocèntrica vers la infància i l’augment del protagonisme dels espais de participació. Les conclusions emfasitzen les capacitats, els aprenentatges ciutadans adquirits i el sentit d’agència que aconsegueixen els joves als òrgans de participació.
Paraules clau
participació, educació ciutadana, educació política, pedagogia social, infància, drets del nenReferències
AGUD, I. y LLENA, A. (2018). Implicaciones educativas y transformativas de los consejos de infancia y adolescencia de ámbito local. En A. LLENA y A. NOVELLA (coords.), Impulsar la participación infantil: Los consejos de infancia y adolescencia (pp. 197-210). Graó.
ASOCIACIÓN INTERNACIONAL DE CIUDADES EDUCADORAS (2020). Carta de Ciudades Educadoras. AICE. https://www.edcities.org/wp-content/uploads/2020/11/ES_Carta.pdf
AUGSBERGER A., COLLINS, M. E. y HOWARD, R. (2024). The global context of youth engagement: A scoping review of youth councils in municipal government. Children and Youth Services Review, 156, 107349. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2023.107349
BÄR, B., ESCOFET, A. y PAYÁ, M. (2023). La participación en el entorno local a través del aprendizaje-servicio en la adolescencia: Ejercicio y construcción de ciudadanía. Bordón: Revista de Pedagogía, 75(2), 159-175. https://doi.org/10.13042/Bordon.2023.96893
BARBOUR, R. (2013). Los grupos de discusión en investigación cualitativa. Morata.
BOLETÍN OFICIAL DE LA COMUNIDAD DE MADRID (BOCM) (2017, 16 de noviembre). Reglamento Orgánico de Participación Ciudadana del Ayuntamiento de Getafe. https://sede.getafe.es/portalGetafe/sede/RecursosWeb/DOCUMENTOS/1/0_12532_1.pdf
CANO-HILA, A. B., POSE, H. y GIL-JAURENA, I. (2021). Impactos de las experiencias municipales de participación infantil y adolescente según los técnicos y técnicas locales. Pedagogía Social Revista Interuniversitaria, 38, 77-88. https://doi.org/10.7179/PSRI_2021.38.05
CORRALES-SOTO, R., MORALES-VILLALÓN, C. y RIVADENEIRA-VALENZUELA, J. (2022). Participation and citizenship: The voice of adolescent members of the Community Council for Children of the city of Iquique. CUHSO (Temuco), 32(1), 284-309. https://doi.org/10.7770/cuhso-v32n1-art2801
CRESPO, F. (2022). Educación ambiental y participación infantil: Una oportunidad para la construcción colectiva de la ecociudadanía. Sociedad e Infancias, 6(1), 15-27. https://doi.org/10.5209/soci.80529
CROWLEY, A., LARKINS, C. y PINTO, L. (2021). Listen – Act – Change: Council of Europe Handbook on children’s participation. For professionals working for and with children. Council of Europe. https://bit.ly/3DAaqTC
ESPINOSA, M. A., MARTÍNEZ, A. y GARCÍA-PÉREZ, R. (2020). La educación para el desarrollo y los derechos de la infancia: El papel de las agencias internacionales y el impacto de la formación en la transformación de los contextos. Educar, 56(2), 297-314. https://doi.org/10.5565/rev/educar.1086
GAITÁN, L. y LIEBEL, M. (2011). Ciudadanía y derechos de participación de los niños. Síntesis.
GÓMEZ, N. M., CASTRO, A., ACERO, M. y PRIETO, W. (2020). La participación infantil como estrategia social para la transformación comunitaria en el municipio de Soacha. Journal of Business and Entrepreneurial Studies, 4(1). https://doi.org/10.37956/jbes.v4i1.41
GONZÁLEZ-DOMÍNGUEZ, C. y MARURI, A. (2022). Estructura discursiva y análisis del discurso: Una aproximación foucaultiana. Revista Stultifera, 5(1), 105-127. https://doi.org/10.4206/rev.stultifera.2022.v5n1-06
GRAHAM, A., POWELL, M., TAYLOR, N., ANDERSON, D. y FITZGERALD, R. (2013). Ethical Research Involving Children. Research Center UNICEF-Innocenti.
HART, R. (1993). La participación de los niños: De la participación simbólica a la participación auténtica. Innocenti Essay no. 4. International Child Development Centre.
JORRÍN-ABELLÁN, I., FONTANA, M. y RUBIA, B. (2021). Investigar en Educación. Síntesis.
LIEBEL, M. (2021). Ciudades de los niños: De la puesta en escena pedagógica a la apropiación de la ciudad. Pedagogía Social: Revista Interuniversitaria, 38, 89-98. https://doi.org/10.7179/PSRI_2021.38.06
LÓPEZ-GONZÁLEZ, A. y GIL-JAURENA, I. (2024). Inclusión de las infancias en la participación democrática y local en la Comunidad de Madrid: Una perspectiva de técnicos y políticos municipales. Sociedad e Infancias, 8(1), 138-151. https://doi.org/10.5209/soci.94538
MARTÍNEZ, M., ESTEBAN, M. y ORAISÓN, M. (2023). Educación, esferas de participación y ciudadanía. Bordón, 75(2), 11-25. https://doi.org/10.13042/Bordon.2023.100507
MCMELLON, C. y TISDALL, E. K. M. (2020). Children and Young People’s Participation Rights: Looking Backwards and Moving Forwards. The International Journal of Children’s Rights, 28(1), 157-182. https://doi.org/10.1163/15718182-02801002
MORALES, S. y MAGISTRIS, G. (2019) (Coord.). Niñez en movimiento: Del adultocentrismo a la emancipación. Chirimbote.
MUNDACA, R. y FLORES, C. (2014). Derechos del niño, participación infantil y formación ciudadana desde espacios educativos no formales: La experiencia del Consejo Consultivo de Niños, Niñas y Adolescentes de la comuna de Coquimbo, Chile. Temas de Educación, 20(1), 123. https://doi.org/10.15443/tde531
MUNYEDE, P., MAZAMBANI, D. y MAJA, J. (2021). Enhancing youth participation in local governance: An assessment of urban and rural junior councils in Zimbabwe. Commonwealth Journal of Local Governance, 24, 124-135. https://doi.org/10.5130/cjlg.vi24.7734
NOVELLA, A., CRESPO, F., CANO-HILA, A. y ESTEBAN, M. (2021). ¡Hablemos de participación!: El grupo de discusión con niñas, niños y adolescentes. Figshare. https://doi.org/10.6084/m9.figshare.14547378
NOVELLA, A., ROMERO-PÉREZ, C., BARBA-NÚÑEZ, M. y QUIRÓS, A. (2023). Enablers, barriers and proposals for child participation in Spanish municipalities. Bordón: Revista de Pedagogía, 75(2), 105-121. https://doi.org/10.13042/Bordon.2023.96430
NOVELLA, A. y SABARIEGO, M. (eds.) (2020). Infancia y participación: Por una ciudadanía activa e inclusiva. Informe de resultados. Dipòsit Digital. Universitat de Barcelona. https://doi.org/10.6084/m9.figshare.13296335.v2
NOVELLA, A., SABARIEGO, M., ESTEBAN, M., CRESPO, F. y CANO-HILA, A. (2022). Experiencias participativas de niños, niñas y adolescentes desde el ámbito local: Pilares que facilitan la participación. UNICEF-España.
PÁVEZ-SOTO, I. y SEPÚLVEDA, N. (2019). Concepto de agencia en los estudios de infancia: Una revisión teórica. Sociedad e Infancias, 3, 193-210. https://doi.org/10.5209/soci.63243
PURDY, N. y SPEARS, B. (2020). Co-participatory approaches to research with children and young people. Pastoral Care in Education, 38(3), 187-190. https://doi.org/10.1080/02643944.2020.1788816
RIÁDIGOS, X. y GRADAÍLLE, R. (2023). The forum for the participation of children and teenagers in Teo: A socio-educational context that enables children’s right to participation. Children and Youth Services Review, 153, 107-112. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2023.107112
RODRÍGUEZ-CASTRILLÓN, C. M. y AMADOR-BAQUIRO, J. C. (2023). Investigación narrativa con niños y niñas: Una reflexión teórico-metodológica. Revista Latinoamericana de Ciencias Sociales, Niñez y Juventud, 21(3), 1-32. https://doi.org/10.11600/rlcsnj.21.3.5514
ROMERO, C., QUIRÓS, A. y BUXARRAIS, M. R. (2021). Enfoques para promover la participación infantil y adolescente. Pedagogía Social: Revista Interuniversitaria, 38, 21-32. https://doi.org/10.7179/PSRI_2021.38.01
RUIZ, S. (2019). Infancia, derechos humanos y ciudadanía. Revista Latinoamericana de Derechos Humanos, 30(2), 61-80. https://doi.org/10.15359/rldh.30-2.3
SABARIEGO, M., IZQUIERDO-MONTERO, A., RUIZ, A. y NOGUERA, E. (2021). Validación por expertos del cuestionario «Infancia y participación». Pedagogía Social: Revista Interuniversitaria, 38, 36-46. https://doi.org/10.7179/PSRI_2021.38.02
SHIER, H. (2010). Teoría de la participación infantil y su relevancia en la práctica cotidiana. CESESMA.
TAFT, J. K. y GORDON, H. R. (2013). Youth activists, youth councils, and constrained democracy. Education, Citizenship and Social Justice, 8(1), 87-100. https://doi.org/10.1177/1746197913475765
TAYLOR, S. J. y BODGAN, R. (1994). Introducción a los métodos cualitativos de investigación. Paidós.
TONUCCI, F. (2018). Poner a los niños en la política significa hacer una buena política. En A. LLENA y A. NOVELLA (coords.), Impulsar la participación infantil: Los consejos de infancia y adolescencia (pp. 19-32). Graó.
TRILLA, J. y NOVELLA, A. (2011). Participación, democracia y formación para la ciudadanía: Los consejos de infancia. Revista de Educación, 356, 23-43. http://hdl.handle.net/11162/92218
UNICEF (2018). Apuntes para la participación infantil y adolescente en el ámbito local. UNICEF. https://ciudadesamigas.org/documentos/guia-participacion-infantil/
UNICEF (2020). Ciudades Amigas de la Infancia. https://ciudadesamigas.org/municipioamigo-infancia/participacion-infantil/
VÉLEZ, G., ROMERO, J. R. y BAYONA, S. (2022). Claves teórico-prácticas para fortalecer la participación de niños y niñas: Aprendizajes desde la IAP. Infancias Imágenes, 21(2), 156-165. https://doi.org/10.14483/16579089.20805
Publicades
Com citar
Descàrregues
Drets d'autor (c) 2025 Aitor López-González, Xabier Riádigos-Couso, Rita Gradaílle-Pernas, Inés Gil-Jaurena

Aquesta obra està sota una llicència internacional Creative Commons Reconeixement 4.0.