Educació i ciutadania: estudi sobre la participació de la infància i l’adolescència als municipis de Teo i Getafe

Autors/ores

Resum

Aquesta investigació explora la participació ciutadana infantil i adolescent a dos municipis espanyols. S’hi analitzen, des de la perspectiva de 34 nenes, nens i adolescents membres de la Comissió de Participació d’Infància i Adolescència, a Getafe (Comunitat de Madrid), i del Fòrum de Participació Infantil i Adolescent, a Teo (Galícia), quins són els significats que donen a la participació, els aprenentatges que obtenen i les propostes que fan per millorar la participació infantil i adolescent. S’hi utilitza un enfocament qualitatiu a través de cinc grups de discussió. Els resultats mostren quins significats donen a la participació; com identifiquen diversos aprenentatges adquirits —organitzats en competències sociopersonals i democràtiques, a més de continguts sobre les temàtiques abordades als òrgans municipals de participació—, i de quina manera elaboren, des de les seves experiències, propostes per millorar la visibilitat i la implicació ciutadana de nenes, nens i adolescents als seus municipis, que passen pel canvi de la mirada adultocèntrica vers la infància i l’augment del protagonisme dels espais de participació. Les conclusions emfasitzen les capacitats, els aprenentatges ciutadans adquirits i el sentit d’agència que aconsegueixen els joves als òrgans de participació.

Paraules clau

participació, educació ciutadana, educació política, pedagogia social, infància, drets del nen

Referències

AGUD, I. y LLENA, A. (2018). Implicaciones educativas y transformativas de los consejos de infancia y adolescencia de ámbito local. En A. LLENA y A. NOVELLA (coords.), Impulsar la participación infantil: Los consejos de infancia y adolescencia (pp. 197-210). Graó.

ASOCIACIÓN INTERNACIONAL DE CIUDADES EDUCADORAS (2020). Carta de Ciudades Educadoras. AICE. https://www.edcities.org/wp-content/uploads/2020/11/ES_Carta.pdf

AUGSBERGER A., COLLINS, M. E. y HOWARD, R. (2024). The global context of youth engagement: A scoping review of youth councils in municipal government. Children and Youth Services Review, 156, 107349. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2023.107349

BÄR, B., ESCOFET, A. y PAYÁ, M. (2023). La participación en el entorno local a través del aprendizaje-servicio en la adolescencia: Ejercicio y construcción de ciudadanía. Bordón: Revista de Pedagogía, 75(2), 159-175. https://doi.org/10.13042/Bordon.2023.96893

BARBOUR, R. (2013). Los grupos de discusión en investigación cualitativa. Morata.

BOLETÍN OFICIAL DE LA COMUNIDAD DE MADRID (BOCM) (2017, 16 de noviembre). Reglamento Orgánico de Participación Ciudadana del Ayuntamiento de Getafe. https://sede.getafe.es/portalGetafe/sede/RecursosWeb/DOCUMENTOS/1/0_12532_1.pdf

CANO-HILA, A. B., POSE, H. y GIL-JAURENA, I. (2021). Impactos de las experiencias municipales de participación infantil y adolescente según los técnicos y técnicas locales. Pedagogía Social Revista Interuniversitaria, 38, 77-88. https://doi.org/10.7179/PSRI_2021.38.05

CORRALES-SOTO, R., MORALES-VILLALÓN, C. y RIVADENEIRA-VALENZUELA, J. (2022). Participation and citizenship: The voice of adolescent members of the Community Council for Children of the city of Iquique. CUHSO (Temuco), 32(1), 284-309. https://doi.org/10.7770/cuhso-v32n1-art2801

CRESPO, F. (2022). Educación ambiental y participación infantil: Una oportunidad para la construcción colectiva de la ecociudadanía. Sociedad e Infancias, 6(1), 15-27. https://doi.org/10.5209/soci.80529

CROWLEY, A., LARKINS, C. y PINTO, L. (2021). Listen – Act – Change: Council of Europe Handbook on children’s participation. For professionals working for and with children. Council of Europe. https://bit.ly/3DAaqTC

ESPINOSA, M. A., MARTÍNEZ, A. y GARCÍA-PÉREZ, R. (2020). La educación para el desarrollo y los derechos de la infancia: El papel de las agencias internacionales y el impacto de la formación en la transformación de los contextos. Educar, 56(2), 297-314. https://doi.org/10.5565/rev/educar.1086

GAITÁN, L. y LIEBEL, M. (2011). Ciudadanía y derechos de participación de los niños. Síntesis.

GÓMEZ, N. M., CASTRO, A., ACERO, M. y PRIETO, W. (2020). La participación infantil como estrategia social para la transformación comunitaria en el municipio de Soacha. Journal of Business and Entrepreneurial Studies, 4(1). https://doi.org/10.37956/jbes.v4i1.41

GONZÁLEZ-DOMÍNGUEZ, C. y MARURI, A. (2022). Estructura discursiva y análisis del discurso: Una aproximación foucaultiana. Revista Stultifera, 5(1), 105-127. https://doi.org/10.4206/rev.stultifera.2022.v5n1-06

GRAHAM, A., POWELL, M., TAYLOR, N., ANDERSON, D. y FITZGERALD, R. (2013). Ethical Research Involving Children. Research Center UNICEF-Innocenti.

HART, R. (1993). La participación de los niños: De la participación simbólica a la participación auténtica. Innocenti Essay no. 4. International Child Development Centre.

JORRÍN-ABELLÁN, I., FONTANA, M. y RUBIA, B. (2021). Investigar en Educación. Síntesis.

LIEBEL, M. (2021). Ciudades de los niños: De la puesta en escena pedagógica a la apropiación de la ciudad. Pedagogía Social: Revista Interuniversitaria, 38, 89-98. https://doi.org/10.7179/PSRI_2021.38.06

LÓPEZ-GONZÁLEZ, A. y GIL-JAURENA, I. (2024). Inclusión de las infancias en la participación democrática y local en la Comunidad de Madrid: Una perspectiva de técnicos y políticos municipales. Sociedad e Infancias, 8(1), 138-151. https://doi.org/10.5209/soci.94538

MARTÍNEZ, M., ESTEBAN, M. y ORAISÓN, M. (2023). Educación, esferas de participación y ciudadanía. Bordón, 75(2), 11-25. https://doi.org/10.13042/Bordon.2023.100507

MCMELLON, C. y TISDALL, E. K. M. (2020). Children and Young People’s Participation Rights: Looking Backwards and Moving Forwards. The International Journal of Children’s Rights, 28(1), 157-182. https://doi.org/10.1163/15718182-02801002

MORALES, S. y MAGISTRIS, G. (2019) (Coord.). Niñez en movimiento: Del adultocentrismo a la emancipación. Chirimbote.

MUNDACA, R. y FLORES, C. (2014). Derechos del niño, participación infantil y formación ciudadana desde espacios educativos no formales: La experiencia del Consejo Consultivo de Niños, Niñas y Adolescentes de la comuna de Coquimbo, Chile. Temas de Educación, 20(1), 123. https://doi.org/10.15443/tde531

MUNYEDE, P., MAZAMBANI, D. y MAJA, J. (2021). Enhancing youth participation in local governance: An assessment of urban and rural junior councils in Zimbabwe. Commonwealth Journal of Local Governance, 24, 124-135. https://doi.org/10.5130/cjlg.vi24.7734

NOVELLA, A., CRESPO, F., CANO-HILA, A. y ESTEBAN, M. (2021). ¡Hablemos de participación!: El grupo de discusión con niñas, niños y adolescentes. Figshare. https://doi.org/10.6084/m9.figshare.14547378

NOVELLA, A., ROMERO-PÉREZ, C., BARBA-NÚÑEZ, M. y QUIRÓS, A. (2023). Enablers, barriers and proposals for child participation in Spanish municipalities. Bordón: Revista de Pedagogía, 75(2), 105-121. https://doi.org/10.13042/Bordon.2023.96430

NOVELLA, A. y SABARIEGO, M. (eds.) (2020). Infancia y participación: Por una ciudadanía activa e inclusiva. Informe de resultados. Dipòsit Digital. Universitat de Barcelona. https://doi.org/10.6084/m9.figshare.13296335.v2

NOVELLA, A., SABARIEGO, M., ESTEBAN, M., CRESPO, F. y CANO-HILA, A. (2022). Experiencias participativas de niños, niñas y adolescentes desde el ámbito local: Pilares que facilitan la participación. UNICEF-España.

PÁVEZ-SOTO, I. y SEPÚLVEDA, N. (2019). Concepto de agencia en los estudios de infancia: Una revisión teórica. Sociedad e Infancias, 3, 193-210. https://doi.org/10.5209/soci.63243

PURDY, N. y SPEARS, B. (2020). Co-participatory approaches to research with children and young people. Pastoral Care in Education, 38(3), 187-190. https://doi.org/10.1080/02643944.2020.1788816

RIÁDIGOS, X. y GRADAÍLLE, R. (2023). The forum for the participation of children and teenagers in Teo: A socio-educational context that enables children’s right to participation. Children and Youth Services Review, 153, 107-112. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2023.107112

RODRÍGUEZ-CASTRILLÓN, C. M. y AMADOR-BAQUIRO, J. C. (2023). Investigación narrativa con niños y niñas: Una reflexión teórico-metodológica. Revista Latinoamericana de Ciencias Sociales, Niñez y Juventud, 21(3), 1-32. https://doi.org/10.11600/rlcsnj.21.3.5514

ROMERO, C., QUIRÓS, A. y BUXARRAIS, M. R. (2021). Enfoques para promover la participación infantil y adolescente. Pedagogía Social: Revista Interuniversitaria, 38, 21-32. https://doi.org/10.7179/PSRI_2021.38.01

RUIZ, S. (2019). Infancia, derechos humanos y ciudadanía. Revista Latinoamericana de Derechos Humanos, 30(2), 61-80. https://doi.org/10.15359/rldh.30-2.3

SABARIEGO, M., IZQUIERDO-MONTERO, A., RUIZ, A. y NOGUERA, E. (2021). Validación por expertos del cuestionario «Infancia y participación». Pedagogía Social: Revista Interuniversitaria, 38, 36-46. https://doi.org/10.7179/PSRI_2021.38.02

SHIER, H. (2010). Teoría de la participación infantil y su relevancia en la práctica cotidiana. CESESMA.

TAFT, J. K. y GORDON, H. R. (2013). Youth activists, youth councils, and constrained democracy. Education, Citizenship and Social Justice, 8(1), 87-100. https://doi.org/10.1177/1746197913475765

TAYLOR, S. J. y BODGAN, R. (1994). Introducción a los métodos cualitativos de investigación. Paidós.

TONUCCI, F. (2018). Poner a los niños en la política significa hacer una buena política. En A. LLENA y A. NOVELLA (coords.), Impulsar la participación infantil: Los consejos de infancia y adolescencia (pp. 19-32). Graó.

TRILLA, J. y NOVELLA, A. (2011). Participación, democracia y formación para la ciudadanía: Los consejos de infancia. Revista de Educación, 356, 23-43. http://hdl.handle.net/11162/92218

UNICEF (2018). Apuntes para la participación infantil y adolescente en el ámbito local. UNICEF. https://ciudadesamigas.org/documentos/guia-participacion-infantil/

UNICEF (2020). Ciudades Amigas de la Infancia. https://ciudadesamigas.org/municipioamigo-infancia/participacion-infantil/

VÉLEZ, G., ROMERO, J. R. y BAYONA, S. (2022). Claves teórico-prácticas para fortalecer la participación de niños y niñas: Aprendizajes desde la IAP. Infancias Imágenes, 21(2), 156-165. https://doi.org/10.14483/16579089.20805

Biografies de l'autor/a

Aitor López-González, National University of Distance Education

Investigador predoctoral UNED-SANTANDER. En formación en la Escuela Internacional de Doctorado en la Universidad Nacional de Educación a Distancia (EIDUNED). Programa de Doctorado en Educación.

Xabier Riádigos-Couso, Universitat de Santiago de Compostela

Investigador predoctoral en el marco de las Ayudas para la Formación de Profesorado Universitario del Ministerio de Universidades del gobierno español (FPU21/00667)

Rita Gradaílle-Pernas, Universitat de Santiago de Compostela

Profesora Titular de Universidad.

Inés Gil, National University of Distance Education

Profesora Titular de Universidad.

Publicades

06-05-2025

Com citar

López-González, A., Riádigos-Couso, X., Gradaílle-Pernas, R., & Gil, I. (2025). Educació i ciutadania: estudi sobre la participació de la infància i l’adolescència als municipis de Teo i Getafe. EDUCAR, 1–16. https://doi.org/10.5565/rev/educar.2235

Descàrregues

Les dades de descàrrega encara no estan disponibles.